Dịch não tủy là một chất lỏng sạch, không màu. Nó đảm nhiệm việc hòa tan các chất muối vô cơ tương tự như những chất trong huyết tương máu. Chứa lượng glucose khoảng một nửa so với đường máu và dạng vết protein. Chỉ một vài tế bào hiện diện và chúng là những lymphocyte (bạch cầu).

Bình thường có khoảng từ 0 – 3 bạch cầu/mm³ dịch não tủy. Ở tư thế nằm nghiêng áp lực dịch não tủy đo được ở vào khoảng 60 – 150 mmH₂O. Áp lực này gia tăng khi đứng dậy, khi ho hay khi tĩnh mạch cảnh trong bị chèn ép ở vùng cổ. Tổng thể lượng dịch não tủy chứa đựng trong khoang màng nhện và não thất vào khoảng 130ml.

CHỨC NĂNG

Dịch não tủy ngâm bề mặt ngoài và mặt trong của não và tủy sống nó phục vụ như là một đệm lót giữa hệ thần kinh trung ương với phần xương bao quanh nhờ vậy bảo vệ nó chống lại các chấn thương cơ học. Bởi vì tỷ trọng của não chỉ lớn hơn tỷ trọng của dịch não tủy tất ít nên nó cung cấp nên sự nổi cơ học hỗ trợ cho não. Mối liên hệ chặt chẽ giữa dịch não tủy đến mô thần kinh và có nhiều mạch máu nó phục vụ như là một nguồn cung cấp và hỗ trợ tuần hoàn cho nội dung bên trong của hộp sọ. Ví dụ nếu thể tích của não hay thể tích máu gia tăng thì thể tích của dịch não tủy giảm xuống. Bởi vì dịch não tủy được quan niệm như là một chất nền sinh học, nó đóng vai trò hoạt động như là một thành phần nuôi dưỡng mô thần kinh. Nó cũng đóng vai trò trong việc loại bỏ các sản phẩm chuyển hóa của hệ thần kinh.

SỰ HÌNH THÀNH DỊCH NÃO TỦY

Dịch não tủy được tạo thành chủ yếu từ đám rối mạch mạc của não thất bên, não thất ba và não thất bốn. Một ít bắt nguồn từ các tế bào màng đệm lót trong não thất và chất não thông qua các khoang màng mạch.

Đám rối mạch mạc có nhiều nếp gấp ở bề mặt và chứa đựng một lượng lớn mô liên kết mạch máu được bao phủ bởi biểu mô hình hộp của màng nội tủy. Quan sát các tế bào biểu mô qua kính hiển vi electron cho thấy các bề mặt tự do được bao phủ bởi lông nhỏ. Máu của ống mao dẫn được phân phát từ khoang não thất bởi màng trong, một màng cơ bản có ở bề mặt biểu mô. Tế bào biểu mô có các lỗ thủng và các phân tử lớn có thể thấm qua được.

TUẦN HOÀN DỊCH NÃO TỦY

Sự lưu thông dịch não tủy bắt đầu từ việc bài tiết dịch từ đám rối mạch mạc trong não thất và từ bề mặt não. Dịch này đi từ não thất bên vào não thất ba qua lỗ liên não thất hay còn gọi là lỗ Monro đi xuống não thất bốn qua cống não. Sự tuần hoàn này được hỗ trợ bởi sự đập của động mạch của đám rối màng mạch và bởi các vi mao trên tế bào màng nội tủy lót bề mặt não thất.

Từ não thất bốn, dịch đi qua lỗ giữa (hay lỗ Magendie), lỗ bên đi ở ngách bên của não thất bốn (hay lỗ Luschka) vào khoang dưới nhện . Dịch não tủy di chuyển một cách chậm chạp qua bể hành tiểu não và cầu não, sau đó được bơm lên trên vào khoảng không của lều tiểu não đến phần dưới của bề mặt đại não. Bây giờ nó được di chuyển ở ngoài bề mặt não và sang hai bên mỗi bán cầu đại não. Một ít dịch não tủy di chuyển xuống phía dưới ở khoang dưới nhện quanh tủy sống và chùm đuôi ngựa. Sự đập của mạch máu não và tủy sống và sự vận động linh hoạt của cột sống đã làm cho dịch não tủy được bơm từ từ khắp khoang dưới nhện.

HẤP THU DỊCH NÃO TỦY

Sự hấp thu dịch não tủy chủ yếu là qua các vi mao màng nhện chủ yếu nằm trong xoang tĩnh mạch đặc biệt là xoang tĩnh mạch dọc trên. (Hình 18-10) các vi mao màng nhện có khuynh hướng tạo thành nhóm kề nhau tạo nên các hột màng nhện (arachnoid granulation). Về mặt cấu trúc mỗi vi mao màng nhện là một túi thừa của khoang màng nhện. Túi thừa này được trùm bởi một lớp tế bào mỏng. Các hột màng nhện gia tăng số lượng và kích cỡ theo tuổi và có khuynh hướng calci hóa khi lớn tuổi.

Sự hấp thu dịch não tủy xảy ra khi áp lực trong khoang màng nhện gia tăng quá mức so với áp lực trong xoang tĩnh mạch. Nghiên cứu từ kính hiển vi electron của các vi mao màng nhện cho thấy rằng có nhiều ống nằm ở màng trong cho phép dịch não tủy được bơm trực tiếp từ khoang màng nhện vào xoang tĩnh mạch. Khi áp lực của xoang tĩnh mạch gia tăng hơn áp lực của dịch não tủy thì các đầu của ống vi mao sẽ đóng lại ngăn cản sự di chuyển ngược dòng của máu vòa khoang dưới nhện.

Một ít dịch não tủy có lẽ được hấp thu trực tiếp vào tĩnh mạch của khoang dưới nhện và một ít có thể được hấp thu qua các xoang ngoài hạch thần kinh của dây sọ và tủy sống.

Bởi vì sự sản xuất của dịch não tủy từ đám rối mạch mạc là hằng định do vậy tỉ lệ hấp thu của dịch não tủy qua các vi mao màng nhện sẽ điều chỉnh áp lực của dịch não tủy.

►Xem thêm: Giải Phẫu Hệ Thống Não Thất

BS. Frank H.Netter